Prof. Dr. İbrahim Hakan KARATAŞ
Tanım ve Kapsam
Sürdürülebililik, mevcut nesillerin ihtiyaçlarını karşılamak için doğal kaynakları verimli kullanırken, gelecek nesillerin de kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için çevresel, ekonomik ve sosyal dengeyi sürdürmeyi hedefler. Bu ilke, eğitimde de benimsenerek akademik süreçlerin çevresel etkilerini azaltmayı, ekonomik kaynakların verimli kullanımını teşvik etmeyi ve toplumsal refahı artırmayı amaçlar.
Sürdürülebilirlik, çeşitli disiplinlerin kesişiminde bulunur ve çevre bilimleri, ekonomi, toplum bilimleri ve etik gibi alanlar, sürdürülebilirlik kavramının temellerini atmış ve önemini vurgulamıştır. Küresel ölçekte doğal kaynak azalması, çevresel kirlilik ve iklim değişikliği gibi sorunlar, sürdürülebilirlik yaklaşımının zorunlu hale gelmesine neden olmaktadır.
Ekolojik sürdürübilirlik, doğal ekosistemlerin ve biyolojik çeşitliliğin korunmasını ve insan aktivitelerinin doğaya olan etkilerini minimize etmeyi amaçlar. Ekonomik sürdürübilirlik, ekonomik büyüme ile doğal kaynak tükenmesi arasındaki dengeyi ele alır, kaynakları etkin bir şekilde kullanmayı ve ekonomik refahın sürdürülmesini hedefler. Sosyal sürdürübilirlik ise toplumun sosyal dengesini ve adaletini korur, eğitim, sağlık, gelir eşitsizliği gibi konulara odaklanarak toplumsal refahı artırır. Çevresel adalet, çevresel kaynaklara erişimde ve etkilerde adaleti savunur, çevresel etkilerin adil bir şekilde dağıtılmasını ve yaşam haklarına saygı gösterilmesini vurgular. Kapitalizmin eleştirisi ve alternatif modeller, geleneksel kapitalist ekonomi modellerini eleştirir ve alternatif sürdürülebilir ekonomik modellerin geliştirilmesini savunur. Küresel sürdürülebilirlik ise uluslararası işbirliği ve küresel düzeydeki çevresel ve sosyal sorunları ele alır, sınır ötesi etkileri ve çözümleri dikkate alır.
Temel Unsurlar
Sürdürülebilirlik, ekonomik, sosyal ve çevresel boyutları içerir. Özellikle Birleşmiş Milletler’in SDG 2030 hedefleri çerçevesinde belirlenmiş öncelikli alanları içerir. Bu hedefler, yoksullukla mücadele, açlığı sona erdirme, sağlık hizmetlerine erişimi artırma, eşitsizlikleri azaltma, temiz su ve sanitasyon sağlama, iklim eylemi, barış ve adalet gibi alanları kapsar. Çevresel sürdürülebilirlik alanı, öğrencilere doğal kaynakların korunması, enerji verimliliği ve atık yönetimi gibi çevresel konulara ilişkin farkındalık ve bilgi vermeyi amaçlar. Ayrıca, doğa ve çevre bilincinin geliştirilmesini hedefler. Ekonomik sürdürülebilirlik, öğrencilere ekonomik kaynakların etkin ve adil bir şekilde kullanılmasını öğretir. Gelir eşitsizliği, ekonomik adalet ve sosyal ekonomi gibi konuları içerir. Sosyal sürdürülebilirlik boyutu ise öğrencilere toplumsal sorunları anlama, toplumsal adaleti savunma ve kültürel çeşitliliği değerlendirme becerileri kazandırır. Sosyal sürdürülebilirlik, eşitlik, adalet ve insan haklarına saygıyı vurgular.
Öğretimsel Sürdürülebilirlik
Sürdürülebilirlik, öğrenme öğretme süreçleri bakımından da oldukça önemli ve gerekli bir kavramdır. Bu kapsamda kavram, öğrenciler bakımından öğrenmenin sürdürülebilirliği, kurumlar bakımından öğrenme öğretme süreçlerinin sürdürülebilirliği, öğretim elemanları bakımından öğretimin sürdürülebilirliği konularını düşünmeyi gerektirmektedir.
Öğrenmenin Sürdürülebilirliği: Öğrenme, ilk bakışta öğrencilerle ilgili bir kavram olarak düşünülse de, her insan için yaşam boyu öğrenmenin gerekliliği düşünüldüğünde herkesi ilgilendiren bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Yüksek öğretim kurumlarında öğrencilerin öğrenmelerinin sürdürülebilirliği, eğitim süreçlerinin ve içeriklerinin, öğrencilerin şu anki ve gelecekteki ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde tasarlanması ve uygulanması anlamına gelir. Öğrenciler için öğrenmenin sürdürülebilirliği ile ilgili bazı temel unsurlar şöyle sıralanabilir:
Kapsayıcı ve Erişilebilir Eğitim: Eğitimin herkes için erişilebilir ve kapsayıcı olması, farklı arka planlardan gelen öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamalıdır.
Yaşam Boyu Öğrenme: Eğitim, öğrencilerin mezuniyet sonrası da sürekli öğrenme ve kendini geliştirme ihtiyacını karşılayacak şekilde tasarlanmalıdır.
Çevresel Bilinç ve Uygulamalar: Öğrencilere çevresel sorunlar hakkında bilgi verilmesi ve çevresel sürdürülebilirlik uygulamalarına katılım teşvik edilmelidir.
Teknoloji ve Yenilikçilik: Teknolojik ilerlemeler ve yenilikçi öğrenme yöntemleri, eğitimin daha etkin ve verimli olmasını sağlamak için entegre edilmelidir.
Sosyal ve Kültürel Farkındalık: Öğrencilere, sosyal sorumluluk, kültürel çeşitlilik ve global vatandaşlık konularında bilgi ve beceriler kazandırılmalıdır.
Ekonomik Sürdürülebilirlik: Eğitimin, öğrencilerin gelecekteki kariyerleri için gerekli becerileri kazanmalarına yardımcı olacak şekilde düzenlenmesi, ekonomik sürdürülebilirliği destekler.
Bu unsurlar, öğrencilerin hem şu anki hem de gelecekteki toplumsal ve çevresel zorluklarla başa çıkma becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur ve böylece eğitimin sürdürülebilirliğine katkıda bulunur.
Kurumsal Öğretim Stratejisinin Sürdürülebilirliği: Üniversitenin pedagojik stratejisi bakımından öğrenimin sürdürülebilirliği, eğitim metodolojilerinin, içeriklerinin ve kaynaklarının uzun vadeli etkinliğini ve uygulanabilirliğini hedefler. Bu, birkaç önemli alanı kapsar:
Öğrenci Merkezli Öğrenme: Öğrenme süreçlerinin öğrencilerin ihtiyaçlarına, ilgi alanlarına ve öğrenme stillerine uygun şekilde tasarlanması. Öğrencilerin aktif katılımını ve kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu almalarını teşvik etmek.
Esnek ve Uyarlanabilir Öğretim Yöntemleri: Teknolojik gelişmeler ve toplumsal değişimler doğrultusunda öğretim yöntemlerinin güncellenmesi ve esnek hale getirilmesi.
Çok Disiplinli Yaklaşımlar: Farklı disiplinler arası bağlantılar kurarak öğrencilere geniş bir perspektif sunmak ve karmaşık sorunları çözme yeteneklerini geliştirmek.
Sürdürülebilirlik ve Global Vatandaşlık: Ders içeriklerinde sürdürülebilirlik konularını ve global vatandaşlık bilincini entegre etmek, öğrencileri geleceğin küresel sorunlarına karşı duyarlı ve donanımlı hale getirmek.
Sürekli Profesyonel Gelişim: Akademisyenlerin ve eğitimcilerin sürekli olarak kendi pedagojik becerilerini ve bilgilerini güncel tutmalarını teşvik etmek.
Teknoloji ve Dijital Araçların Entegrasyonu: Eğitimde dijital araçların ve teknolojilerin etkili kullanımını teşvik etmek, uzaktan ve hibrit öğrenme modellerini desteklemek.
Ölçme ve Değerlendirme Yöntemlerinin Geliştirilmesi: Öğrencilerin bilgi ve becerilerinin daha doğru ve adil bir şekilde değerlendirilmesini sağlamak için yenilikçi ve çeşitlendirilmiş değerlendirme yöntemleri kullanmak.
Bu stratejiler, üniversitelerin hem mevcut hem de gelecekteki eğitim zorluklarına etkili bir şekilde yanıt verebilmesini sağlar ve öğrenimin sürdürülebilirliğine katkıda bulunur.
Öğretimin Sürdürülebilirliği: Öğretimsel sürdürülebilirliğin kritik aktörü öğretim elemanlarıdır. Öğrenme öğretme sürecinin planlayıcısı ve yürütücüsü olarak öğretim elemanlarının öğretime ilişkin rol ve sorumluluklarını etkili, verimli ve ekonomik olarak yerine getirebilmeleri, öğrenmenin ve kurumsal öğretim stratejilerinin sürdürülebilirliğini de garanti altına alır. Öğretim elemanlarının öğretimsel rol ve sorumlulukları en genel hatlarıyla ders ve danışmanlık görevlerini kapsar. Ders ve danışmanlık görevleri özellikle Türkiye’de öğretim elemanlarının en fazla zaman ayırdıkları, yoruldukları ve yılgınlık yaşadıkları alandır. Öğretim elemanlarının ders ve danışmanlık rollerinin sürdürülebilirliği, öğrencilerin kalıcı öğrenmeleri, kurumsal öğretim stratejisinin sürekliliği kadar öğretim elemanlarının araştırma ve topluma hizmet görevlerini de daha etkili yerine getirmelerinde katkı sağlar. Öğretim elemanlarının ders ve danışmanlık rollerinin sürdürülebilirliği şu unsurları içerebilir:
Etkili Planlama ve Yönetim: Derslerin ve danışmanlık faaliyetlerinin etkili bir şekilde planlanması ve yönetilmesi, öğretim sürecinin sürekliliğini sağlar.
Teknolojik Entegrasyon: İnovatif teknolojilerin kullanımı, öğretim elemanlarının dersleri daha etkileşimli hale getirmelerine ve öğrencilerle daha yakın bir ilişki kurmalarına yardımcı olabilir.
Sürekli Gelişim: Öğretim elemanlarının kendilerini sürekli olarak geliştirmeleri, öğrencilere en güncel bilgileri sunmalarını sağlar ve öğretim kalitesini artırır.
Çeşitli Öğretim Metodları: Farklı öğretim yöntemlerinin kullanılması, öğrencilere çeşitli öğrenme fırsatları sunar ve öğrenme deneyimini zenginleştirir.
Öğrenci Geri Bildirimi: Öğrenci geri bildirimleri doğrultusunda sürekli iyileştirmeler yapmak, öğretim elemanlarının derslerini öğrencilere daha uygun hale getirmelerine olanak tanır.
Araştırma ve Topluma Hizmet: Ders ve danışmanlık görevleri dışında, öğretim elemanlarının araştırma ve topluma hizmet faaliyetlerini sürdürülebilir bir şekilde yerine getirmeleri, kurumlarına ve topluma katkı sağlar.
Öğretim elemanlarının bu unsurlara odaklanarak ders ve danışmanlık rollerini sürdürülebilir bir şekilde yerine getirmeleri, hem öğrencilerin eğitim kalitesini artırır hem de kurumsal öğretim stratejilerinin başarıyla uygulanmasına katkı sağlar.
Strateji ve Uygulama
Öğretim elemanlarının sürdürülebilir bir öğretim ortamı oluşturmak ve öğrencilerin başarısını artırmak için benimseyebileceği stratejilerin başında etkili planlama, teknolojik entegrasyon, sürekli gelişim, çeşitli öğretim metotları, öğrenci geri bildirimi ve topluma hizmet gelmektedir. Bu stratejiler, öğretim elemanlarına, sadece ders içeriğini aktarmaktan öte, öğrencilere daha iyi öğrenme deneyimleri sunma ve kurumlarına daha fazla katkı sağlama imkanı tanır. Eğitimdeki bu yaklaşım, sadece mevcut neslin ihtiyaçlarına değil, aynı zamanda gelecek nesillerin beklenti ve gereksinimlerine de etkili bir şekilde yanıt verebilme amacını taşımaktadır. İşte bu bağlamda, öğretim elemanlarının benimseyebileceği strateji ve uygulamaların detaylı bir analizi şu şekildedir:
Etkili Planlama ve Yönetim: Öğretim elemanlarının öğretimsel sürdürülebilirliği için etkili planlama ve yönetim hayati bir öneme sahiptir. Derslerin ve danışmanlık faaliyetlerinin önceden planlanması, kaynakların verimli kullanımını sağlar. Aynı zamanda, ders içeriğinin güncellenmesi ve öğrenci ihtiyaçlarına daha etkin bir şekilde yanıt verilmesi için esneklik sağlar.
Teknolojik Entegrasyon: Gelişen teknolojiyi etkili bir şekilde kullanmak, öğretim elemanlarına ders içeriğini daha etkileşimli ve çekici hale getirme fırsatı sunar. Sanal sınıflar, çevrim içi platformlar ve diğer dijital araçlar, öğrencilerle daha yakın bir etkileşim ve öğrenmeyi destekleyen bir ortam sağlar.
Sürekli Gelişim: Öğretim elemanlarının sürekli olarak kendilerini güncellemeleri ve geliştirmeleri, öğrencilere en son bilgileri ve öğrenme yöntemlerini sunmalarını sağlar. Bu, eğitim kalitesini artırarak öğrenci memnuniyetini ve başarısını olumlu yönde etkiler.
Çeşitli Öğretim Metodları: Farklı öğretim yöntemlerini kullanmak, öğrencilere çeşitli öğrenme deneyimleri sunar. Sınıf içi tartışmalar, grup projeleri, pratik uygulamalar ve diğer etkileşimli teknikler, öğrencilerin farklı öğrenme stillerine uygun bir şekilde bilgi edinmelerine olanak tanır.
Öğrenci Geri Bildirimi: Öğrenci geri bildirimleri, öğretim elemanlarına derslerini iyileştirmeleri için değerli bir rehberlik sağlar. Bu geri bildirimler doğrultusunda yapılan düzenlemeler, öğrenci memnuniyetini artırarak öğrenme deneyimini olumlu bir şekilde etkiler.
Araştırma ve Topluma Hizmet: Öğretim elemanlarının sadece ders ve danışmanlık görevleriyle sınırlı kalmayıp aynı zamanda araştırma ve topluma hizmet faaliyetlerini sürdürülebilir bir şekilde yerine getirmeleri, kurumlarına ve topluma daha fazla katkı sağlar. Bu, öğretim elemanlarının çok yönlü bir rol üstlenmelerine olanak tanır ve kurumsal itibarlarını güçlendirir.
Öğretim elemanlarının bu stratejileri benimsemesi, öğrenci başarısını artırmanın yanı sıra kurumun genel sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmasına da katkıda bulunacaktır. Bu yaklaşım, eğitimde kaliteyi artırarak gelecek nesillerin ihtiyaçlarına daha iyi yanıt verme amacını taşır.
Diğer İlkelerle İlişkisi
Diyalojik Etkileşim: Öğretimsel sürdürülebilirlik, öğrenme ortamlarında etkileşimin kalitesine vurgu yapar. Diyalojik etkileşim, öğrenci ve öğretim elemanı arasında iki yönlü bir iletişimi ifade eder. Bu, öğrencilerin düşünce ve görüşlerini özgürce ifade edebildiği, tartışmalara katıldığı ve birbirlerinin fikirlerine saygı gösterdiği bir ortam yaratmayı amaçlar. Bu sayede öğrenciler, çeşitli perspektifleri anlama ve eleştirel düşünme becerilerini geliştirme fırsatı bulurlar.
Kapsayıcı Öğretim: Kapsayıcı öğretim, farklı öğrenci gruplarını, öğrenme stillerini ve ihtiyaçlarını dikkate almayı amaçlar. Öğretimsel sürdürübilirlik bağlamında, kapsayıcı öğretim, her öğrencinin eğitim sürecine etkin bir şekilde katılımını sağlamak, çeşitliliği kutlamak ve eşit fırsatlar sunmak anlamına gelir. Bu, öğrencilerin daha iyi anlamalarını ve çeşitli bakış açılarından faydalanmalarını destekler.
Dijitalle Güçlendirilmiş Öğretim: Öğretimsel sürdürübilirlik, teknolojinin eğitimde etkili bir şekilde kullanılmasını vurgular. Dijitalle güçlendirilmiş öğretim, öğrencilere çeşitli kaynaklara erişim sağlayarak öğrenmeyi zenginleştirir. Bu aynı zamanda öğretmenlere, öğrenci ilerlemesini izlemek ve öğretim yöntemlerini optimize etmek için veri sağlar.
Geçişken Beceriler: Geçişken beceriler, öğrencilere değişen ve gelişen bir dünyada başarılı olabilmeleri için gerekli olan becerilerdir. Öğretimsel sürdürübilirlik, sadece öğrencilerin ders içinde değil, aynı zamanda gerçek dünya bağlamında da geçişken beceriler geliştirmelerini amaçlar. Bu beceriler, eleştirel düşünme, problem çözme, iletişim ve işbirliği gibi alanları içerir.
Kültürel Farkındalık ve Çeşitlilik: Öğretimsel sürdürübilirlik, kültürel farkındalığı ve çeşitliliği vurgular. Bu, öğrencilere farklı kültürlerden gelen öğrencilere saygı göstermeyi, kültürel çeşitliliği kutlamayı ve küresel vatandaşlık bilincini artırmayı içerir. Bu sayede öğrenciler, küresel sorunlara daha duyarlı hale gelir ve çeşitli bakış açılarından öğrenirler.
Bütünleşik Değerlendirme: Bütünleşik değerlendirme, öğrencilerin sadece bilgi edinme değil, aynı zamanda bu bilgiyi anlama ve uygulama yeteneklerini de değerlendiren bir yaklaşımı ifade eder. Öğretimsel sürdürübilirlik, öğrencilerin bütünleşik değerlendirme süreçlerine katılımını teşvik eder. Bu, öğrencilere geri bildirim alarak sürekli iyileşme fırsatı tanır ve öğrenmeyi daha anlamlı kılar.
Öğretim üyelerinin ders ve danışmanlık görevlerinin sürdürülebilirliğini artırmada bu ilkelerin birleşimi, öğrenci başarısını ve öğrenme deneyimini geliştirmeye yönelik güçlü bir temel oluşturur. Eğitimde bu ilkelerin bütünleşik bir şekilde uygulanması, öğrenci-öğretim üyesi etkileşimini güçlendirerek sürdürülebilir bir eğitim ortamının oluşturulmasına katkıda bulunabilir.
Zorluklar ve Çözümler
1. Öğretim Üyeleri Açısından:
Zaman Yetersizliği: Öğretim üyeleri genellikle ders içeriğini güncellemek ve sürdürülebilirlik ilkelerini entegre etmek için yeterli zaman bulamayabilir. Planlama ve İşbirliği: Ders içeriğini güncelleme süreçlerini planlamak ve işbirliği yapmak, öğretim üyelerine sürdürülebilirlik konseptlerini entegre etme konusunda yardımcı olabilir.
Teknoloji Eğitimi Eksikliği: Öğretim üyeleri, dijital araçları etkili bir şekilde kullanma konusunda yeterince eğitim almadıkları için sürdürülebilir dijital öğretim metodolojilerini benimsemekte zorlanabilirler. Eğitim Programları: Öğretim üyelerine dijital araçları ve sürdürülebilir öğretim metotlarını içeren eğitim programları sunarak, teknoloji kullanım becerilerini artırmak.
2. Öğrenciler Açısından:
Çeşitli Öğrenme Stilleri: Öğrenciler arasında farklı öğrenme stilleri bulunabilir, bu da sürdürülebilir öğrenmeyi uygulamada zorluk yaratabilir. Farklılaştırılmış Öğretim: Öğretmenler, farklı öğrenme stillerini desteklemek için çeşitli öğretim metodolojilerini kullanabilirler.
Sürdürülebilirlik Bilinci Eksikliği: Öğrenciler, sürdürülebilirlik konusundaki bilinç eksikliği nedeniyle bu kavramları anlamakta zorlanabilirler. Bilinçlendirme Kampanyaları: Okul içinde ve dışında sürdürülebilirlik bilinci oluşturacak kampanyalar düzenleyerek, öğrencilere bu konuda farkındalık kazandırmak.
3. Öğretim Kurumunun Öğretim Stratejisi Açısından:
Yeterli Kaynak Eksikliği: Okullar, sürdürülebilirlikle ilgili eğitim materyalleri ve kaynaklar için yeterli bütçeye sahip olmayabilirler. Dış Kaynaklar ve İşbirlikleri: Eğitim kurumları, sürdürülebilirlik kaynaklarına ve programlarına erişmek için dış kaynakları ve işbirliklerini değerlendirebilirler.
Kurumsal Direnç: Kurum içinde sürdürülebilirlik stratejilerini benimsemek konusunda direnç olabilir. Topluluk Katılımı: Öğrenci, öğretim üyesi ve yönetim katılımını teşvik ederek, sürdürülebilirlik stratejilerini kurumsal kültüre entegre etmek.
Bu çözüm önerileri, öğretim üyeleri, öğrenciler ve öğretim kurumu yönetimi arasında sürdürülebilir öğretim stratejilerini başarıyla uygulamak için bir çerçeve oluşturabilir. Unutulmamalıdır ki sürdürülebilirlik, sürekli bir çaba ve uyum gerektiren bir süreçtir.
