Öğr. Gör. Dr. Derya ORUÇ & Arş. Gör. Feyza Yağmur YEĞİN
Tanım ve Kapsam
Kültür, insanın yerleşik hayat pratiklerinden doğmuş ve zamanla zenginleşerek çeşitlenmiştir. Doytcheva (2009)’ya göre çokkültürlülük, çağdaş toplumun refahını savunanların bir sembolüdür. Bu yaklaşım, kamusal alanda farklı kültürlerin adil bir şekilde teşvik edilmesini amaçlayan bir projeyi temsil eder ve savunucularına göre, dünya genelindeki kimlik hareketleri, aynı siyasi çatı altında farklı kültürel perspektiflere sahip toplulukların barış içinde bir arada var olmalarını sağlayacak bir çözüm sunmaktadır. Dolce (1974)’e göre “Çok kültürlülük farklı kültürel sistemlerinden oluşan davranışsal farklılıkların kabulü ve bu tür farklılıkların var olma hakkının aktif olarak desteklenmesini yansıtan bir değer sistemidir”.
Cirik (2009)’a göre çok kültürlü eğitimle ilgili tanımlamalar bütünsel anlamda değerlendirildiğinde insan haklarına saygı duyma, kültürel farklılıkları hoş karşılama, eğitimde fırsat eşitliği, kültürel çeşitliliği yansıtıcı eğitim ortamları düzenleme, farklı bakış açılarını ve fikirleri analiz etme öğelerinin ortak paydaşlar olduğu görülmektedir. Eğitimde kapsayıcı bir öğrenme ortamı oluşturmak, eğitimciler ve öğrenciler için kaçınılmaz bir gerekliliktir. Bu süreçte kültürel farkındalık, eğitimde duyarlı bir yaklaşım benimsemenin temelini oluşturur. Öğrenci kültürünün öğrenme sürecinde temel bir rol oynadığı ve ders programlarının öğrenci çeşitliliğini yansıtacak şekilde uyarlandığı bir ortam, eğitimsel sonuçları önemli ölçüde iyileştirme ve değiştirme potansiyeli taşır.
Temel Unsurlar
Kültürel farkındalık: Kültürel farkındalığa sahip bir eğitimci dil, inanç, sosyo-ekonomik durum, engellilik, cinsiyet, ırk ve etnik köken gibi faktörlerden oluşan kültürel zenginliği anlar. Bu anlayış, önyargı oluşumunu engelleyerek eğitim ortamını daha kapsayıcı hale getirebilir. Eğitimci, öğrencilerin farklı kültürel geçmişlere sahip olabileceğini ve bu durumu dikkate alarak iletişim kurma becerisini geliştirebilir.
Eğitimciler, çaba sarf ederek bilginin eşit ve adil bir şekilde iletilmesini sağlayabilir. Kültürel farkındalığa önem veren bir eğitimci, eğitimin farklılıkları tanıma ve bu farklılıklara göre düzenleme gerekliliğini kavrayan bir profesyoneldir. Bu anlayış, adil bir eğitim ortamı oluşturarak öğrencilerin potansiyellerini en üst düzeye çıkarmalarına yardımcı olabilir. Sonuç olarak, kapsayıcı eğitim, toplumun tüm bireylerine eşit fırsatlar sunmayı hedefleyen bir yaklaşımın temelidir ve bu amaca ulaşmak için kültürel farkındalığın vazgeçilmez bir unsurdur.
Kültüre duyarlı öğretim programı: Kapsayıcılık geniş bir kavram olmasına rağmen özellikle çok kültürlü eğitim bağlamında din, dil, ırk, cinsiyet, yaş, sosyal sınıf ve ekonomik düzey gibi çeşitli farklılıklara bakılmaksızın tüm öğrencilerin eşit bir şekilde faydalandığı bir eğitim modelini ifade eder (Banks, 2010: 3). Kültürel farkındalığı vurgulayan bir eğitim programı hazırlamak, belirlenen öğrenme hedeflerini netleştirmek, müfredat ve ders planını düzenlemek, çeşitli öğretim materyalleri kullanmak, öğrenci katılımını teşvik etmek ve kültürel çeşitliliği içeren örnekleri incelemek gibi önemli adımları içermelidir. Program, öğrenci performansını değerlendirmek ve sürekli olarak iyileştirmek için uygun değerlendirme araçlarını içermelidir. Kültürel farkındalığı vurgulayan bir program, öğrencilerin kültürel anlayışlarını zenginleştirmek ve çeşitli kültürler arasında saygı ve anlayışı artırmak için etkili bir araç olabilir (Güngör, 2021).
Kültürel yeterlilikler: Kültürel yeterlilik, eğitimde çok kültürlülüğü destekleyen ve öğretmen ile öğrencilerin farklı kültürel normları, değerleri ve iletişim tarzlarını anlama becerilerini geliştiren temel unsurdur. Bu bağlamda eğitim programları, öğretmen ve öğrencilere çeşitli kültürel bağlamları anlama ve saygı gösterme yeteneklerini güçlendirmeleri için fırsatlar sunmalıdır. Öğrencilere, farklı kültürleri anlama, takdir etme ve bu farklılıklarla etkileşime geçme becerilerini geliştirme şansları sağlanmalıdır. Bu, sınıf içinde güçlü bir kültürel farkındalık ortamı oluşturarak öğrencilerin karşılıklı anlayışlarını artırabilir ve küresel vatandaşlar olarak yetişmelerine katkıda bulunabilir. Bu şekilde, kültürel yeterlilik odaklı eğitim, öğretmen ve öğrenciler arasında daha kapsayıcı ve destekleyici bir öğrenme ortamının oluşturulmasına yardımcı olabilir (Eğinli, 2011).
Güvenli ve saygılı ortam oluşturma: Çok kültürlü bir eğitim ortamı oluşturmak farklı kültürlerden gelen öğrencilere güvenli, saygı duyulan ve değerli hissettikleri bir sınıf atmosferi oluşturmayı gerektirir. Farklı kültürlerdeki öğrencilere kendi kültürlerini paylaşma fırsatları sunmak önemlidir. Öğrencilere, kültürel farklılıkları anlama ve takdir etme konusunda öğrenme şansları sağlanmalıdır. Ayrıca, öğrenciler arasında birbirine saygı ve empati gösterme teşvik edilmelidir. Öğrencilere, sınıf içinde ifade özgürlüğü tanınmalı ve her bir öğrencinin kendilerini rahatça ifade edebileceği bir ortam oluşturulmalıdır. Bu şekilde sınıf atmosferi, her öğrencinin benzersiz kimliğini kutlayabileceği, kendini güvende hissedebileceği ve öğrenme deneyimlerini paylaşmaktan keyif alabileceği bir ortam haline gelir. Bu, öğrencilerin sadece akademik olarak değil, aynı zamanda duygusal ve sosyal olarak da gelişmelerine olanak tanıyan bir çok kültürlü eğitim modeline önemli bir katkı sağlar (Waxin & Panaccio, 2005).
Stratejiler ve Uygulama: Öğretim süreci içinde kültürel farkındalık anlayışını öğrencilere kazandırmak isteyen bir eğitici önce kendi kültürel farkındalık becerisini geliştirmelidir. Kültürel çeşitlilik ve farkındalık, tek bir öğretim planına sıkıştırılamayacağı için bu kavramlar, bütün bir öğretim yılı boyunca konuların bağlamına entegre edilmelidir. Dersler, bu önemli husus göz önünde bulundurularak işlenmeli ve eğitim yılı boyunca öğrenci ve eğitici arasında kültürel farkındalık uyanışına katkı sağlanmalıdır. Ders içeriğinde konu bütünlüğüne uygun materyaller kullanılabilir; ancak bu materyallerin hazırlanması sırasında sınıf dinamikleri dikkate alınmalıdır. Teknolojik oyunlar gibi öğretici materyaller de sınıf içinde etkili bir şekilde kullanılabilir. Etkinlikler, grup çalışmaları, tartışmalar, interaktif sunumlar, drama ve durum çalışmalarını içermelidir. Öğrenme deneyimlerini zenginleştirmek ve empatiyi artırmak amacıyla çevrimiçi platformlar, etkileşimli simülasyonlar ve çoklu ortam kaynakları gibi dijital araçlar da kullanılmalıdır. Bu etkinlikler, sınıf içindeki kaynaşmayı artırarak öğrenciler arasında güven ve saygı oluşturur. Ayrıca, kültürel çeşitliliği geliştiren etkinliklerin yanı sıra uygun yöntem ve tekniklerin kullanılması önemlidir. Uygulanan eğitim yöntemlerinde çok kültürlülük perspektifi müfredata entegre edilmelidir ve öğretim materyalleri farklı anlayışları kapsayan, kültürel farklılıklarla ilgili açık iletişimi teşvik eden bir sınıf ortamı oluşturulmalıdır. Bireysel öğrenme stillerine göre uyarlanan ve kültürel açıdan duyarlı öğretim yöntemleri benimsenir. Öğrencilerin duygu durumlarını takip etmek ve dersi bu duygu durumlarına uygun bir şekilde tasarlamak da etkili bir öğretim stratejisidir.
Eğiticiler sınıf içindeki öğrencilere kendi kültürlerine ait özel günleri hakkında kısa bir tanıtım yapmaları için gönüllü olmalarını teşvik edebilir. Bu, öğrencilerin bu günleri uygun bir dille kutlamalarına olanak tanır ve eğiticinin öğrencilerini daha yakından tanımasına yardımcı olabilir. Bu amaçla, ders dönemi başında öğrenci tanıma formu kullanılabilir. Ayrıca eğitici, farklı kültürleri tanıma amacıyla, derslerde konuyla ilgili sorular sorarak öğrencilere kültürlerarası karşılaştırmalar yapma fırsatı verilebilir. Bu eğitim sürecinin kazanımı öğrencilerin kültürel farkındalıklarını, farklılıklara saygı duyma becerilerini, kalıplaşmış önyargılara karşı mücadeledeki bağlılığı ve sosyal adalet anlayışlarını geliştirerek eğitim hayatı sonrasındaki iş ve sosyal ortamlara daha kolay uyum sağlayabilmeleridir. Değerlendirme kriterleri, akademik standartlara uygun, şeffaf, objektif ve öğrenme hedefleriyle uyumlu olmalıdır. Değerlendirme araçları, öğrencilerin kültürel farkındalık ilkelerini uygulamalarını ölçerken aynı zamanda çok kültürlülüğe karşı tutumlarını ve anlayışlarını da ölçecek şekilde tasarlanmalıdır. Bunun yanı sıra, öğrencilerin kendi kültürleri ile diğer kültürleri karşılaştırma yeteneği ve eleştirel düşünce becerilerini geliştirmelerini teşvik etmek önemlidir. Akran değerlendirme ve öz değerlendirme yöntemleri, öğrencilerin kültürel farkındalık ve çeşitlilik gelişimine kapsamlı bir bakış açısı sunar. Ayrıca devamlı geri bildirim süreci öğrencilerin ve öğretmenlerin değerlendirme sürecinin ayrılmaz bir parçası olarak bu alandaki ilerlemeleri daha iyi anlamalarına olanak tanır.
Diğer İlkelerle İlişkisi
Kapsayıcı Öğretim: Kültürel farkındalık ve çeşitlilik kapsayıcı öğretimin bir parçasıdır. Her ikisi de öğrencilerin değerlerini göz önünde bulundururken, farklı kültürel kimliklerini ve geçmişlerini, farklı eğitim ve farklı öğrenme deneyimlerini dikkate alıp önem verir.
Bütünleşik Değerlendirme Yaklaşımı: Bütünleşik değerlendirme yaklaşımı öğrencinin farklı öğrenme stillerine uyum sağladığı gibi bilgi, beceri, problem çözme ve eleştirel düşünme gibi yeteneklerinin de değerlendirilmesiyle ilgilidir. Farklı geçmiş, kültür ve öğrenme yeteneklerine sahip öğrenciler göz önünde bulundurulduğunda eşit ve adil bir değerlendirme gerçekleştirir.
Dijitalle Güçlendirilmiş Öğretim: Dijitalle güçlendirilmiş bir öğretim, öğrencilere farklı kültürlere yeni bir bakış açısı getirir. Kültürel farkındalık ve çeşitlilik göz önünde bulundurularak hazırlanmış dijital eğitim materyalleri ise öğrencilerin iletişim becerilerini geliştirirken gerçek dünyaya hazırlar.
Geçişken Beceriler: Öğrencilerin gerçek dünyada çeşitli ve çok kültürlü ortamlarda başarılı olabilmesi için geçişken becerileri kültürel farkındalık ve çeşitlilik ile birleştirmek gereklidir. İş birliği, etkili iletişim ve uyum yeteneğine katkıda bulunan bu birleşme global zihniyeti ve kültürel yeterliliği destekler.
Zorluklar ve Çözümler
Zaman: Kültürel farkındalık ve çeşitlilik konusu tek bir derse sığdırılamayacağı için tüm döneme yayılması gerekir. Fakat bunun için de ilk önce öğrencilerin tanınması gerekir. Bu da ilk ders de yapılacak küçük bir anket ile gerçekleştirilebilir. Anket sonuçlarına göre ders programı şekillendirilebilir.
Gücendirme Korkusu: Eğitimci öğrencilerin kültürel farklılıklarını göz önünde bulundurmadan derse hazırlık yapar ise bilgisi olmadığı için ve gücendirme korkusu olabileceği için tamamen bu konuları konuşmamayı tercih edebilir. Bunu engellemenin yolu öğrencileri tanımak için zaman ayırmak ve veri toplamaktır.
Teknoloji: Teknolojinin tarafsız bir eğitim aracı olarak düşünülse de üretilen eğitim araçlarının kültürel açıdan duyarlı olmasına ve pedagojik zorunluluklarla uyumlu olmasına özellikle dikkat edilmelidir.
Birbiriyle zaman zaman çatışma yaşayan kültürler: Tarihsel ya da politik temelli bazı konularda zaman zaman anlaşmazlık yaşayan tarafların aynı sınıfta olması, ders sırasında kültürel konulara değinildiğinde geçici gerginliklere davet çıkarabilir. Bu durumu engellemenin yolu eğitimcinin en başta zorbalığa izin verilmeyeceğini açıkça belirtmesidir.
KAYNAKÇA
Banks, J. A. ve Banks, C. A. M. (Ed.). (2010). Multicultural education: Issues and perspectives. USA: John Wiley & Sons.
Cirik, İ. (2008). Çok kültürlü eğitim ve yansımaları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(34), 27-40.
Çüçen, A. K. (2005). Kültür, uygarlık, evrensellik ve çok-kültürlülük.
Dolce, C. (1974). Multicultural education: Some Issues. Journal of Teacher Education, 24, 282-284.
Doytcheva, M., & Akıncılar-Onmuş, T. (2009). Çokkültürlülük. İletişim.
Eğinli, A. T. (2011). Kültürlerarası Yeterliliğin Kazanılmasında Kültürel Farklılık Eğitimlerinin Önemi. Öneri Dergisi, 9(35), 215-227.
Güngör, T. A. G., & Pehlivan, O. (2021). Kapsayıcı eğitimin Türk eğitim sistemindeki yeri ve önemi. Studies in Educational Research and Development, 5(1), 48-71. http://serd.artvin.edu.tr/tr/pub/issue/63058/831809
Waxin, M. & Panaccio, A. (2005).Cross-cultural training to facilitate expatriate adjustment: it works! Personnel Review, 34(1), 51-67.
